Ανοιχτή επιστολή προς τον Πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας (και εν δυνάμει Πρωθυπουργό) Κυριάκο Μητσοτάκη.
Αξιότιμε Πρόεδρε,
Α΄ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ:
1. Οι αστυνομικές δυνάμεις παράγουν το μοναδικό αγαθό ή, καλύτερα, προσφέρουν τη μοναδική υπηρεσία, που είναι η τήρηση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, με άλλα λόγια η «εσωτερική ασφάλεια», ο αναγκαίος όρος για κάθε παραγωγική και επενδυτική δραστηριότητα. Η επιτυχία του αστυνομικού έργου αναγνωρίζεται στην πρόληψη και απουσία-έλλειψη του εγκλήματος και όχι στην ορατή απόδειξη (καταστολή-εξιχνίαση) της αστυνομικής δράσης στην αντιμετώπιση αυτού.
2. Η αστυνομία, νοούμενη κυρίως ως θεσμός προληπτικής αποτροπής του εγκλήματος, επαναπροσδιορίζεται σε παγκόσμια κλίμακα. Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (globalization), σε μία περίοδο ραγδαίων εξελίξεων και ανακατατάξεων που αλλάζουν ριζικά τη μορφή και τη διάρθρωση του εγχώριου και διεθνούς περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η σύγχρονη εγκληματικότητα που αποκτά πλέον διασυνοριακό, οργανωμένο και διεθνικό χαρακτήρα (transnational crime), προκαλεί φόβο και ανησυχία στην κοινή γνώμη και εκτρέφει φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας με βαρύτατες συνέπειες για το δημοκρατικό κράτος δικαίου.
3. Οι αστυνομίες λοιπόν, ιστορικά πέρασαν από τη φάση του Στρατιωτικού μοντέλου οργάνωσης στο μοντέλο της Τυπικής Εφαρμογής του Νόμου και έπειτα στο Επαγγελματικό μοντέλο. Σήμερα φτάσαμε στο μοντέλο του Κοινοτισμού (Κοινοτικής Αστυνόμευσης) ή αλλιώς του μοντέλου της συνεργασίας αστυνομίας–κοινότητας για λύσεις στα προβλήματα των πολιτών, το οποίο έχει αποβάλλει κάθε είδους στρατιωτικά στοιχεία.
4. Η συνεργασία Αστυνομίας – Πολιτών (Community Policing) είναι μια έννοια αστυνόμευσης, η οποία αποπειράται να συνδέσει τις τοπικές δράσεις της Αστυνομίας με τους αντίστοιχους κατοίκους ή κοινωνικές ομάδες. Η ιδέα πίσω από τη δράση αυτή είναι ότι ο κλασικός τρόπος αστυνόμευσης δεν είναι ιδιαίτερα επιτυχής στην μείωση της εγκληματικότητας και την διατήρηση της τάξης. Όταν υπάρχει η συνεργασία της Αστυνομίας με τα μέλη της κοινότητας, τους εργαζόμενους στο δημόσιο, στον τομέα της δημόσιας υγείας, στα σχολεία, τις δημοτικές υπηρεσίες, εντοπίζουν από κοινού τα προβλήματα εγκληματικότητας και διατάραξης της τάξης και συζητούν μαζί τους τρόπους επίλυσής τους, η επιτυχία, έστω και μακροπρόθεσμα, είναι πολύ πιθανότερη.
Β΄ Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ:
α. Η πολιτική του κατευνασμού και οι σκοπιμότητες:
5.Τα τελευταία χρόνια ακολουθήθηκε μια πολιτική κατευνασμού. Πολιτική κατευνασμού (appeasement) είναι αυτή της αδράνειας και των παραχωρήσεων προς έναν (δυνητικό) «εχθρό», με σκοπό της αποφυγή μιας επαπειλούμενης σύγκρουσης. Η ανοχή των επιθετικών ενεργειών, το γεγονός ότι αυτές παραμένουν ατιμώρητες και η αδράνεια έναντι της συνεχούς επιθετικότητας, προκαλεί στο επιτιθέμενο υπερβολική αυτοπεποίθηση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση της επιθετικότητάς του. Η πολιτική του κατευνασμού αποτελεί στη Θουκυδίδεια σκέψη, μια ένδειξη αδυναμίας η οποία, όχι μόνο προκαλεί την εχθρική επιθετικότητα, αλλά συμπαρασύρει σε αντίστοιχη στάση ακόμη και μικρότερες δυνάμεις που προσβλέπουν στην αποκόμιση εύκολων και σχετικά ακίνδυνων ωφελημάτων. Έτσι η ανοχή στην ήπια παραβατικότητα οδηγεί στην βαριά εγκληματικότητα.
6. Το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη δεν υιοθετεί, καιρό τώρα, τη «μηδενική ανοχή» (zero tolerance) και τη λεγόμενη θεωρία των «σπασμένων τζαμιών» (broken windows), όπως διατυπώθηκε από τους εγκληματολόγους Τζέιμς Ουίλσον και Τζορτζ Κέλινγκ και εφαρμόσθηκε με επιτυχία από την Αστυνομία της Νέας Υόρκης.
7. Εξάλλου είναι γεγονός, ότι μερικές φορές η επιχειρησιακή τακτική και δράση της Αστυνομίας επηρεάζεται ή υπακούει στις πολιτικές σκοπιμότητες-ιδεοληψίες και τα «θέλω» της πολιτικής ηγεσίας. Το αποτέλεσμα είναι αρνητικό για την αποτελεσματικότητα της Αστυνομίας. Πολλές είναι οι ενστάσεις για τη δράση των αστυνομικών δυνάμεων στη χώρα μας. Σε όλες τις χώρες του κόσμου οι αστυνομικές δυνάμεις κάνουν λάθη, αλλά μόνο εδώ οι παραλείψεις της αστυνομίας, αποτελούν το έναυσμα για την απαξίωση των θεσμών αστυνόμευσης, αντί για τον παραδειγματισμό προς βελτίωση των μεθόδων και πρακτικών δράσης.
β. Ο παράγων άνθρωπος και η απουσία κινήτρων:
8. Είναι γνωστό ότι στην κορυφή της πυραμίδας κάθε Οργανισμού είναι ο παράγοντας άνθρωπος. Αυτός είναι το αποτελεσματικότερο «όπλο». Όμως ο εργαζόμενος ως ανθρώπινο ον έχει ανάγκες επιθυμίες και αισθήματα που επηρεάζουν την παραγωγικότητά του. Απαιτείται ιεράρχηση των αναγκών και των κινήτρων. Τα χρηματικά κίνητρα δεν είναι τα μόνα που βοηθούν στην υποκίνηση των εργαζομένων (Elton Mayo). Ο ψυχολόγος καθηγητής Abraham Maslow ανέπτυξε μια θεωρία, σύμφωνα με την οποία, η διάθεση των εργαζομένων (motivation) είναι μια συνεχής διαδικασία με την οποία ο εργαζόμενος προσπαθεί να ικανοποιήσει διαδοχικά ορισμένες ανάγκες (όπως ανάγκη αυτoδραστηριοποίησης, εκτίμησης (γοήτρου), συμπαθείας, ασφαλείας, ύπαρξης). Υπάρχουν τόσο οι εξωτερικές, όσο και οι εσωτερικές συνθήκες. Οι εξωτερικές συνθήκες, όταν απουσιάζουν, οδηγούν σε δυσαρέσκεια τους υπαλλήλους. Ο Herzberg ονόμασε αυτή την κατηγορία των αναγκών “παράγοντες υγιεινής”, επειδή αναφέρονται στο περιβάλλον των εργαζομένων και η ικανοποίησή τους αποβλέπει στην ελαχιστοποίηση της δυσαρέσκειας από την εργασία. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται με το αντικείμενο της εργασίας. Τις εσωτερικές συνθήκες, που σχετίζονται με το περιεχόμενο της εργασίας, ο Herzberg, ονόμασε “παράγοντες ικανοποίησης” και σ΄αυτούς συμπεριλαμβάνονται η επιτυχία, η αναγνώριση, η εργασία αυτή καθ΄εαυτή, η υπευθυνότητα, η εξέλιξη (πρόοδος) και η προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη. Συμπερασματικά, αν ο μάνατζερ γνωρίζει τις ανάγκες (Θεωρία Maslow) των ατόμων, τότε μπορεί να προσδιορίσει τους σκοπούς (Θεωρία Herzberg), με τη βοήθεια των οποίων μπορούν να υποκινηθούν τα άτομα.
9. Αυτό που παρατηρούμε όμως σήμερα είναι: α) Ανεπάρκεια στη δημιουργία υποκινητικού κλίματος, β) παραμέληση του ανθρώπινου παράγοντα και απουσία επιβράβευσης του προσωπικού. γ) Υποτονικό ενδιαφέρον και υπηρεσιακός ζήλος, δ) αδιαφορία και καταβολή μέτριων προσπαθειών και ε) χαμηλό επίπεδο πειθαρχίας και συμπτώματα αδιαφορίας και ενίοτε διαφθοράς.
γ. Η οργάνωση και οι αρμοδιότητες:
10. Ο υδροκεφαλισμός και ο συγκεντρωτισμός που επικρατεί στο οργανόγραμμα, που έχει πάρει τη μορφή ανάποδης πυραμίδας (με διπλά επιτελεία, πολλές κεντρικές δ/νσεις κ.α.) και στην άσκηση αρμοδιοτήτων του Οργανισμού της ΕΛ-ΑΣ και κυρίως η νοοτροπία των Στελεχών της, που αρνούνται να εκχωρήσουν «εξουσία» και αρμοδιότητες, δημιουργούν δυσλειτουργίες και προβλήματα. Ακυρώνουν την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών και την αποτελεσματικότητα. Οι Γενικές Αστυνομικές Δ/νσεις Περιφέρειας, που σχεδιάσθηκαν να λειτουργούν ως «μικρά Αρχηγεία», δεν παίζουν πλέον κανένα ρόλο και έχουν μάλλον «διακοσμητικό» και γραφειοκρατικό χαρακτήρα. «Δώστε πρωτοβουλίες στους υπαλλήλους για να κάνετε την επιχείρησή σας να πετάξει» γράφουν οι Αμερικανοί Ralph C.Stayer και James A.Belasco στο βιβλίο τους «Το πέταγμα του Βούβαλου». Το ζητούμενο που θέτουν είναι «πως ο βούβαλος αρχηγός θα μετατραπεί σε χήνα ηγέτη». Αντί δηλαδή να μπαίνει μπροστά σαν το βουβάλι στο κοπάδι, να εναλλάσσεται στην κορυφή του τριγώνου-πυραμίδας σαν τις χήνες. Παρατηρείται λοιπόν έλλειψη σχεδιασμού, συντονισμού και ελέγχου (ενότητα της προσταγής), καθώς και απουσία ξεκάθαρων ρόλων (clear chain of command).
δ. Η εξέλιξη του προσωπικού και η Ηγεσία:
11. Διάχυτη είναι η ανασφάλεια του προσωπικού για την εξέλιξή του. Απουσιάζει παντελώς η αξιοκρατία στις κρίσεις και τις προαγωγές. Παρατηρείται κακή εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, κατάχρηση της διακριτικής ευχέρειας της Διοίκησης και μη εφαρμογή, εκ μέρους της Ηγεσίας, των αρχών και κανόνων της διοικητικής επιστήμης (π.χ. αποστρατεύεται Ταξίαρχος τον Ιανουάριο, ενώ είχε προαχθεί με έκτακτες κρίσεις πριν από 3 μήνες περίπου στο βαθμό του). Οι έκτακτες κρίσεις αποτελούν «θεσμική εκτροπή», αφού δεν έχουν πάγιο χαρακτήρα και έχουν κριθεί ως αντισυνταγματικές. Για το λόγο αυτό πρέπει να καταργηθούν αμέσως οι σχετικές διατάξεις.
12. Στην Ηγεσία συνήθως επιλέγεται αυτός, που τα κομματικά ή άλλα συμφέροντα θεωρούν, ότι θα φέρνει τις λιγότερες αντιρρήσεις και θα εκπληρώνει-διεκπεραιώνει καλύτερα τις εντολές-επιθυμίες τους. Αυτός που θα είναι απλός διαχειριστής ή με άλλα λόγια το …delivery boy. Και τούτο γιατί το άτομο που συμβιβάζεται πλήρως σχολιάζεται, με κάποια πολύ στενή μεταφορική έννοια, ως «ένας καλός στρατιώτης». Γιατί από την άλλη μεριά το άτομο διαφορετικών απόψεων-που διακρίνει την αδυναμία ή το λάθος και προβλέπει την ανάγκη για αλλαγή-μπορεί να θεωρηθεί μη συνεργάσιμο, ανεύθυνο και εκκεντρικό. Με μια προσφιλή έκφραση «δεν είναι χρήσιμο άτομο» (John Kenneth Galbraith).
Γ΄ ΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ :
13. Συμπερασματικά και συνοπτικά η πολιτική δημόσιας τάξης πρέπει να κινείται στους κατωτέρω δέκα πέντε (15) άξονες και να επιδιώκεται η ικανοποίηση των αναφερόμενων βασικών στόχων, ήτοι:
α) Ορατότητα (visibility) αστυνομίας. Διαρκής αστυνομική παρουσία. Πολλοί αστυνομικοί στο δρόμο.
β) Μηδενική ανοχή. Αντιμετώπιση της μικροπαραβατικότητας. Δημιουργία προληπτικού και αποτρεπτικού κλίματος.
γ) Παγίωση του αισθήματος ασφαλείας των πολιτών με ενίσχυση και του κατασταλτικού τομέα (λειτουργία Μονάδων Ταχείας Επέμβασης, συλλήψεις δραστών κ.λ.π.).
δ) Ενεργοποίηση και ενίσχυση των οργάνων-φορέων Κοινοτικής Αστυνόμευσης (Αστυνομικός της Γειτονιάς, Κινητές Αστυνομικές Μονάδες, Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης της Παραβατικότητας κ.α.)
ε) Ανάπτυξη και εξύψωση του ηθικού και του κύρους των αστυνομικών. Δημιουργία οράματος. Αφύπνιση του αισθήματος ευθύνης και θεμελίωση συνείδησης χρέους.
στ) Παροχή ηθικών και υλικών κινήτρων.
ζ) Διαρκής εκπαίδευση, μετεκπαίδευση, επιμόρφωση και εξειδίκευση του προσωπικού. Κατάταξη μόνο μέσω των Γενικών Εξετάσεων.
η) Άμβλυνση των αντιξοοτήτων των συνθηκών εργασίας (όπως το ακατάστατο ωράριο).
θ) Εκσυγχρονισμός και βελτίωση του υλικοτεχνικού εξοπλισμού και ανάπτυξη της πληροφορικής.
ι) Σύσφιξη των σχέσεων αστυνομίας-πολιτών και προβολή του αστυνομικού έργου μέσω των Μ.Μ.Ε.
ια) Αναβάθμιση και καταξίωση του αστυνομικού θεσμού.
ιβ) Εξορθολογισμός του οργανογράμματος. Αποκέντρωση και εκχώρηση αρμοδιοτήτων. Σταθερό management. Ουσιαστική διοικητική και λειτουργική αυτοτέλεια του Αρχηγείου. Αναβάθμιση σε «μικρά Αρχηγεία» των Γενικών Αστυνομικών Διευθύνσεων Περιφέρειας. Ενίσχυση των Υπηρεσιών Ασφαλείας.
ιγ) Αξιοκρατία στην εξέλιξη με πάγιο (όχι έκτακτες διαδικασίες-κρίσεις) και αντικειμενικό (συγκριτικό) σύστημα κρίσεων και προαγωγών.
ιδ) Εξορθολογισμός στη διαχείριση των μυστικών κονδυλίων και στη διάθεση προσωπικού και μέσων. Κατάργηση αναχρονιστικών (εθιμικών) προνομίων των Στρατηγών.
ιε) Ενίσχυση της Διεθνούς Αστυνομικής Συνεργασίας.
14. Είναι αυτονόητο, ότι στο παρόν άρθρο δεν μπορεί να αναφερθούν λεπτομέρειες επί των συγκεκριμένων αξόνων-προτάσεων. Για το λόγο αυτό σας γνωρίζω, ότι για όλα τα ως άνω θέματα υπάρχουν αναλυτικές επιμέρους προτάσεις μου, σε περισσότερα από εκατόν σαράντα (140) άρθρα-παρεμβάσεις μου, που δημοσιεύθηκαν στο διαδίκτυο και στα ιστολόγια-μπλογκς, τα οποία οι συνεργάτες σας (του οικείου Τομέα) μπορεί να αναζητήσουν!!!
Με ιδιαίτερη τιμή.
Αθήνα, 20 Ιουνίου 2019.
Νικόλαος Αθ.Μπλάνης
Αντιστράτηγος Αστυνομίας ε.α.
Επίτιμος Προϊστάμενος Κλάδου Οργάνωσης
και Ανθρώπινου Δυναμικού Α.Ε.Α/Υ.Δ.Τ.
Πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών.