Επιμέλεια: Ελένη Τσιάβο
Διαφοροποιήσεις στις ποινές και στον τρόπο καταστολής και αντιμετώπισης της ποινικής διαδικασίας καθώς και έρευνας φέρνουν οι προτάσεις του υπουργείου Δικαιοσύνης για τις αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Η μελέτη διήρκησε δύο χρόνια με τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή του υπουργείου Δικαιοσύνης να καταλήγει πλέον.
Μετά τις αντιδράσεις ωστόσο που προκλήθηκαν από άρθρα του νέου ποινικού κώδικα, το υπουργείο Δικαιοσύνης επισημαίνει ότι το σχέδιο βρίσκεται στο στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης.
Ανάμεσα στα άρθρα που έχουν προκαλέσει τις ισχυρότερες αναταράξεις βάζοντας φωτιά στο πολιτικό σκηνικό είναι η μείωση των ποινών για τους κατηγορούμενους για «διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης», δηλαδή και για τους κατηγορούμενους της δίκης της Χρυσής Αυγής, οι διατάξεις για τον ορισμό του βιασμού και η μετατροπή σε πλημμέλημα της χρήσης βομβών μολότοφ.
Τι λένε όμως οι ειδικοί για το θέμα;
Ο λόγος σε έξι ποινικολόγους που καταθέτουν την δική τους ανάλυση και άποψη.
Λευτέρης Αθανασόπουλος, δικηγόρος
Ο νέος Ποινικός Κώδικας – ρυθμίσεις και φυσιογνωμία
Η ειδική νομοπαρασκευαστική επιτροπή που συστάθηκε το 2015 με σκοπό την αναμόρφωση του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αποτελείτο από διακεκριμένους νομικούς – δικαστές, καθηγητές νομικών σχολών και δικηγόρους οι οποίοι πριν από λίγες ημέρες υπέβαλαν ένα σχέδιο νόμου προς σύντομη δημόσια διαβούλευση που θα ολοκληρωθεί στις 27 Μαρτίου. Είχε γίνει γενικώς αποδεκτό από το νομικό κόσμο ότι η αναμόρφωση του Ποινικού Κώδικα είχε καταστεί απαραίτητη διότι αποτελεί ένα παλαιό νομοθέτημα (70ετίας περίπου), απηχεί αντιλήψεις παλαιοτέρων εποχών και οι αποσπασματικές τροποποιήσεις δεν επέφεραν ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Κατόπιν τούτων η νομοπαρασκευαστική επιτροπή ανταποκρίθηκε την ανάγκη μεταρρύθμισης με ένα σχέδιο νόμου που εισάγει εκτεταμένες αλλαγές σε όλο το εύρος του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Νέο σύστημα ποινών
Βασικότερη μεταρρύθμιση που εισάγει ο νέος Ποινικός Κώδικας είναι το νέο ποινολόγιο το οποίο αλλάζει ριζικά το σύστημα ποινών . Η βασικότερη αλλαγή που αναμένεται να συνταράξει συθέμελα την ποινική απονομή δικαιοσύνης είναι η αδυναμία μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρηματική ποινή. Η μόνη επιτρεπτή μετατροπή θα είναι σε κοινωφελή εργασία που θα εκτελείται σε δημόσιους φορείς. Η προσφορά κοινωφελούς εργασίας αναβιβάζεται άλλωστε σε κύρια ποινή και καταργείται η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων ως παρεπόμενη ποινή. Σκοπός της ευρύτερης καθιέρωσης της ποινής της προσφοράς κοινωφελούς εργασίας είναι ο περιορισμός του εγκλεισμού σε φυλακές ανθρώπων που δεν έχουν χρήματα να εξαγοράσουν την ποινή καθότι ο εγκλεισμός θεωρήθηκε ότι αποκοινωνικοποιεί τους ανθρώπους και σπάνια αποφέρει τον επιθυμητό σωφρονισμό.
Μια ακόμη σημαντική αλλαγή στο σύστημα ποινών επέρχεται με την κατάργηση των πταισμάτων και την μετατροπή αυτών είτε σε διοικητικές παραβάσεις είτε σε πλημμελήματα ανάλογα με τη σοβαρότητα του καθενός.
Σε ό,τι αφορά τα πλημμελήματα εισάγεται μια νεότευκτη διάκρισή τους σε ελαφρά και βαριά . Τα ελαφρά πλημμελήματα θα τιμωρούνται με ποινές έως τρία χρόνια φυλάκισης ενώ τα βαριά με ποινές από τρία έως πέντε χρόνια φυλάκισης. Βασική διαφορά ανάμεσα στις δύο κατηγορίες πλημμελημάτων – εκτός από την διάρκεια της ποινής – είναι ότι οι ποινές επί βαρέων πλημμελημάτων θα εκτίονται ενώ επί ελαφρών θα αναστέλλονται είτε άνευ όρων είτε με όρους, όπου αυτό προβλέπεται π.χ. υπό τον όρο αποζημίωσης του παθόντος, εάν δεν συντρέχει υποτροπή του καταδικασθέντος.
Εγκλήματα κατά του Δημοσίου
Εξορθολογίζεται σημαντικά το νομοθετικό πλαίσιο σε ό,τι αφορά αδικήματα κατά της δημόσιας περιουσίας όπως π.χ. με την κατάργηση του ν. 1608/1950 που καταργείται και υπεισέρχεται στη θέση του διάταξη που προβλέπει ως ανώτατη ποινή την 15ετή κάθειρξη αντί της ισόβιας κάθειρξης. Πέραν αυτού δίδεται η δυνατότητα στον κατηγορούμενο να αποκαταστήσει τη ζημία του Δημοσίου τυγχάνοντας ευνοϊκότερης ποινικής μεταχείρισης. Ένα νέο έγκλημα που εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία είναι η απάτη σχετικά με τις επιχορηγήσεις. Τέλος, αυστηροποιούνται οι ποινές επί υπηρεσιακών ή περιουσιακών εις βάρος του Δημοσίου, ενώ η παραγραφή αυτών ορίζεται 20ετής.
Άλλες περιπτώσεις εγκλημάτων
Ενδεικτικά, μετατρέπεται από κακούργημα σε ελαφρύ πλημμέλημα η κατοχή εκρηκτικών υλών (272 ΠΚ) ενώ τιμωρείται βαρύτερα από την απλή κατοχή η χρήση αυτών – ρύθμιση που ήδη συνάντησε αντιδράσεις από κάποιους που θεωρούν ότι η ρύθμιση αντιμετωπίζει επιεικέστερα τους «μπαχαλάκηδες».
Η παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών καθίσταται πλημμεληματική από κακουργηματική.
Σε κάποια εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας και κατά της περιουσίας παρέχεται η δυνατότητα στον δράση να απαλλαγεί αποζημιώνοντας τον παθόντα.
Σχετικά με τα αδικήματα που αφορούν σύσταση και συμμετοχή σε εγκληματική ή τρομοκρατική οργάνωση εισάγεται δυνατότητα απαλλαγής όσων βοηθούν στην αποκάλυψη της οργάνωσης και την εξάρθρωσή της («μέτρα επιεικείας», αρ. 187Γ ΠΚ). Ειδικό έγκλημα θα συνιστά και η παροχή μέσων και βοήθειας σε τρομοκρατική οργάνωση (187Β ΠΚ, «αξιόποινη υποστήριξη»).
Η ποινική μεταχείριση της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως (299 ΠΚ) αμβλύνεται με δυνατότητα επιβολής πρόσκαιρης κάθειρξης τουλάχιστον 10 ετών διαζευκτικά με τη δυνατότητα επιβολής ισόβιας κάθειρξης.
Εκκρεμείς υποθέσεις
Τέλος, σχετικά με τις εκκρεμείς υποθέσεις που αφορούν εγκλήματα που η ποινική μεταχείριση τροποποιείται θα εφαρμοστεί ο επιεικέστερος για τον κατηγορούμενο ποινικός νόμος κατά τη σχετική συνταγματική επιταγή.
Λεωνίδας Κοτσαλής Καθηγητής Ποινικού Δικαίου & Ποινικής Δικονομίας
Τα δυο νομοθετήματα, ο ποινικός κώδικας και ο κώδικας ποινικής δικονομίας είναι δύο εξαιρετικά νομοθετήματα και ήδη η προεργασία που έχει γίνει από το 2005-6 επί υπουργίας Αναστασίου Παπαληγούρα έχει οδηγήσει σε διατύπωση ορισμένων θέσεων. Πιστεύω ότι το υπουργείο δικαιοσύνης θα πρέπει να σκεφτεί εκ νέου κάποια θέματα, κάποιες ρυθμίσεις και οπωσδήποτε η ψήφιση των συγκεκριμένων νομοθετημάτων να μην συμπέσει με την προεκλογική περίοδο της χώρας μας.
Απόστολος Λύτρας, δικηγόρος
Είναι κάποιες αλλαγές που έπρεπε να είχαν γίνει εδώ και χρόνια. Από την άλλη πλευρά πράγματι υπάρχουν κάποιες διατάξεις οι οποίες γεννούν ερωτήματα στον κόσμο όπως για παράδειγμα η τροποποίηση για την κατοχή εκρηκτικών υλών η οποία με τον ισχύον ποινικό κώδικα είναι κακούργημα πλέον θα είναι πλημμέλημα με ποινή από 3 έως 5 χρόνια που θα εκτίεται όμως. Θεωρώ ότι θα δημιουργηθούν κάποια πρακτικά προβλήματα από την τροποποίηση και του άρθρου για την κλοπή. Σαφέστατα, όμως μιλάμε για αλλαγές που έπρεπε να έχουν γίνει εδώ και χρόνια όπως παραδείγματος χάριν του νόμου περί καταχραστών του δημοσίου που προέβλεπε την ίδια ποινή με την ανθρωποκτονία δηλαδή ισόβια ενώ τώρα με την τροποποίηση προβλέπει μέχρι 15 χρόνια κάθειρξη. Συνεπώς με ελάχιστες διαφοροποιήσεις είναι ένα πολύ καλό νομοσχέδιο.
Παναγιώτης Κάσσης, δικηγόρος
Μεγάλη κουβέντα γίνεται τελευταία για το νέο Ποινικό Κώδικα και το νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, η
τροποποίηση των οποίων αποτελούσε μία αέναη απαίτηση και διαβούλευση. Θεωρώ ότι οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις πρέπει να εξεταστούν μόνο νομικά και με βάση, κυρίως, τις παθογένειες του ποινικού δικονομικού και δικαιϊκού μας συστήματος, και όχι με τα θέλω και πιστεύω του καθενός. Για παράδειγμα, η τροποποίηση του άρθρου 272 ΠΚ δεν μπορεί να κριθεί αυτοτελώς, αλλά μόνο σε συνάφεια με την εφαρμογή του άρθρου 270 ΠΚ. Δηλαδή, η παρασκευή «μολότοφ» μπορεί να γίνεται πλημμέλημα (με ποινή εκτιτέα) αλλά η χρήση παραμένει κακούργημα, όπως προβλέπεται από άρθρο 270 ΠΚ. Ας μην ξεχνάμε ότι το πάγιο αίτημα του νομικού κόσμου για τα αδικήματα αυτά ήταν να υπάρχει φαινόμενη συρροή μεταξύ αυτών, ήτοι η επιβολή μιας ποινής. Η συγκεκριμένη τροποποίηση εξορθολογίζει την ποινική χρήση των δύο ως άνω άρθρων, τα οποία λειτουργούν, ουσιαστικά, αλληλένδετα.
Επίσης, δεν καταργούνται οι ποινές της ισοβίου καθείρξεως για τα αδικήματα της ανθρωποκτονίας και των ιδιαιτέρων περιστάσεων του νόμου περί ναρκωτικών, αλλά μπορούν να επιβληθούν και επιεικέστερες ποινές, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Τούτο ουσιαστικά οδηγεί και στην επιβολή, πλέον, ποινικών κυρώσεων για πράξεις συμμετοχής για τις οποίες έως τώρα τα ποινικά δικαστήρια δεσμευόντουσαν. Για παράδειγμα, για το αδίκημα της απλής συνέργειας σε απόπειρα ανθρωποκτονίας, η ελάχιστη επιβαλλόμενη ποινή ήταν τα δέκα έτη κάθειρξη, ανεξαρτήτως αναγνωρίσεως ελαφρυντικών, ενώ σε τετελεσμένη ανθρωποκτονία, για την απλή συνέργεια, με αναγνώριση ελαφρυντικών, η ποινή μπορούσε να είναι μικρότερη από δέκα έτη.
Ιδιαίτερο πρόβλημα φάνηκε να υπάρχει με την τροποποίηση των διατάξεων περί ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας, με τη μετατροπή της ενεργητικής δωροδοκίας σε πλημμέλημα (με ποινή εκτιτέα πάλι). Αλήθεια, τι ενοχλεί πιο πολύ; Αυτός που προσπαθεί να δωροδοκήσει ή αυτός που δωροδοκείται και είναι κρατικός λειτουργός; Ας το σκεφτούμε λίγο καλύτερα. Όσον αφορά τη διάταξη άρθρου του άρθρου 187, πριν εκφέρει κανείς άποψη (νομική όχι πολιτική) ας σκεφτούμε ότι η συγκεκριμένη διάταξη εισήχθη στο δικό μας ποινικό σύστημα ως εφαρμογή της Συμβάσεως του Παλέρμου, η οποία κάνει λόγο μόνο για οικονομικά οφέλη. Γενικά, οι συγκεκριμένοι Κώδικες κινούνται σε ένα θετικό πλαίσιο εφαρμογής των ποινικών κανόνων που εφαρμόζονται κυρίως στην Ε.Ε. Ιδία όσον αφορά τον τρόπο εκτίσεως των επιβληθεισόμενων ποινών. Άλλωστε, ποινές οι οποίες επιβάλλονται αλλά δεν εφαρμόζονται αποτελούν την ουσία της ατιμωρησίας.
Ηλίας Σιδέρης, Δικηγόρος, μέλος Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων
Οι επικείμενες αλλαγές στον ποινικό κώδικα και στο κώδικα ποινικής δικονομίας θα μας επηρεάσουν όλους, με δεδομένο ότι οι αλλαγές στη διαδικασία απονομής ποινικής δικαιοσύνης, όπως και οι αλλαγές της ουσίας του ποινικού δικαίου αλλάζουν πολύ σπάνια.
Αυτό που πρέπει να στηλιτευτεί είναι ότι δεν έχει υπάρξει ο αναγκαίος δημόσιος διάλογος που απαιτείται, ειδικώς σε τέτοιου είδους νομοσχέδια. Οι αλλαγές μπορεί να έγιναν από επιστήμονες και καθηγητές πανεπιστημίου, όμως, δεν είναι δυνατόν να μην ελήφθησαν υπόψη και οι απόψεις ή οι γνώμες, επιστημονικών φορέων και συλλόγων. Είναι σημαντικό, το ότι όλοι οι σύλλογοι, απαρτίζονται από νομικούς και είναι βέβαιο ότι η συμμετοχή τους στην διαμόρφωση των κωδίκων, θα είχε μόνον να προσθέσει.
Άρα, η συμμετοχή κάποιον σε ένα κλειστό κονκλάβιο που νομοθετεί επί της ουσίας, είναι προσβολή για τους μετέχοντες στην απονομής της δικαιοσύνης. Οι δικαστές με την βοήθεια των δικηγόρων απονέμουν δικαιοσύνη. Μια ποινική διαδικασία, όμως, έχει και άλλους παράγοντες, που ο καθένας διαδραματίζει μικρό ή μεγάλο ρόλο. Ακόμα και ο αστυνομικός φρουρός στην αίθουσα, ίσως κάτι να είχε να προτείνει για την βελτίωση της ποινικής διαδικασίας (κατά το μέρος που τον αφορά).
Μεγάλο ζήτημα, εγείρεται κατά την άποψη μου, με την νέα διαδικασία επιβολής ποινών: καταργείται η εξαγορά και πλέον ο καταδικασθείς θα οδηγείται στην φυλακή ή θα προσφέρει κοινωφελή εργασία. Σε ποιες φυλακές θα οδηγείται ο καταδικασθείς; Στις υπερφορτωμένες φυλακές; Και εάν είναι υπερήλικος και θέλει αλλά δεν μπορεί να εκτίσει την ποινή του με κοινωφελή εργασία;
Τα διάφορα ζητήματα που ανακύπτουν θα επιλυθούν κατά την άποψη μου, μέσα από τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες που θα ακολουθήσουν.
Ιφιγένεια Βασιλοπούλου, δικηγόρος
Σφοδρές αντιδράσεις του νομικού κόσμου και όχι μόνο, έχουν προκαλέσει τα σχέδια του νέου Ποινικού Κώδικα και Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, τα οποία έχουν ήδη τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Είναι γεγονός ότι υπάρχει κατ’ αρχάς ανάγκη τροποποίησης και των δύο άνω Κωδίκων, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του Ποινικού εν γένει Δικαίου και την αναβάθμιση του Εισαγγελικού λειτουργήματος κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, ώστε να υπάρξει ομαλή μετάβαση σε ένα νέο ποινικό καθεστώς και θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα εναρμονίζεται με τις σημερινές μορφές εκδήλωσης της εγκληματικότητας.
Ταυτόχρονα, συνεχίζεται η πολυετής προσπάθεια αποσυμφόρησης των καταστημάτων κράτησης, αλλά και αναβάθμισης των δομών σωφρονισμού των εγκληματιών με την εισαγωγή νέων διαδικασιών και δυνατοτήτων, όπως αυτές της ποινικής συνδιαλλαγής και διαπραγμάτευσης, κατά τις οποίες η Εισαγγελική Αρχή θα μπορεί να προτείνει ποινή στον κατηγορούμενο και να διαπραγματεύεται μαζί του με αντάλλαγμα την ευνοϊκότερη ποινική μεταχείρισή του, εφόσον υπάρξει ομολογία ενοχής, χωρίς να εισαχθεί η υπόθεση στο ακροατήριο.
Εντούτοις, οι αλλαγές αυτές δεν πρέπει προκλητικά να ενσωματωθούν σε φωτογραφικές διατάξεις, οι οποίες έχουν ήδη προκαλέσει σάλο στην κοινή γνώμη, όπως η μετατροπή του χαρακτηρισμού της πράξης κατασκευής και κατοχής εκρηκτικών υλών από κακούργημα σε πλημμέλημα, και η μετατροπή της διεύθυνσης εγκληματικής οργάνωσης επίσης από κακούργημα σε απλώς επιβαρυντική περίσταση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα φωτογραφικής τέτοιας διάταξης αποτελεί επίσης το άρθρο 105Β του «νέου» ΠΚ, με το οποίο χορηγείται για πρώτη φορά δικαίωμα πρόωρης απόλυσης για τους πολυϊσοβίτες, το οποίο μεταξύ άλλων ορίζει ότι: «Σε κάθε περίπτωση όμως ο καταδικασθείς μπορεί να απολυθεί, αν έχει παραμείνει στο κατάστημα είκοσι έτη και αν εκτίει περισσότερες ποινές ισόβιας κάθειρξης, αν έχει παραμείνει είκοσι πέντε έτη» ! Δηλαδή, π.χ. δράστης πολλαπλών ανθρωποκτονιών από πρόθεση, παραμένοντας έγκλειστος για 25 έτη, θα μπορεί με την τυχόν νέα ρύθμιση να κυκλοφορεί ελεύθερος, παρά το ειδεχθές των πράξεών του.
Εν κατακλείδι, πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους τους φορείς ότι η ανάγκη θεσμικού εκσυγχρονισμού δεν θα πρέπει να αποτελέσει όχημα καταστρατήγησης του αισθήματος δικαίου.